Akademika 60 (Januari) 2002: 21 - 39
Etnisiti atau Anomie? Analisis Sosiologikal Peristiwa
Pergaduhan Beramai-rarnai di Petaling Jaya Selatan
ABSTRAK
Artikel ini membincangkan beberapa aspek implikasi sosiologikal hasil
penyelidikan terhadappergaduhan antara-emik yang terjadi di Petaling Jaya
Selatan pada Mac ZOO1 yang kini dikenali sebagai "Peristiwa Kampung
Medan ". Implikasi ini dibincangkan dengan menggunakan beberapa konsep
yang relevan seperti anomie, etnisiti, jarak sosial, kelas, jenayah benci,
gangsterisme dan kelakuan kolektg Turut dibincangkan ialah kemungkinan
peristiwa ini boleh dianalisis secara teoritis daripada sudut pandangan
interaksi-simbolik dan anomie.
Kata kunci: hubungan emik di Malaysia, kelakuan kolektg anomie, kelas
ABSTRACT
This article discusses several sociological implications derivedfrom a field
research on the ethnic-related collectivefightings which tookplace in Petaling
Jaya Selatan inMarch 2001, which is now notoriously known as the "Kampung
Medan Incident ". The discussion draws upon several related concepts: anomie,
ethnicity, social distance, class, hate crimes, gangsterism and collective
behaviour: Further; the discussion touches upon the possibility of approaching
this subject matter from the symbolic-interactionism and anomic
perspetives.
Key words: ethnic relations in Malaysia, collective behaviour; anomie, class
Pada awal Mac 2001 yang lalu, satu peristiwa pergaduhan beramai-ramai telah
terjadi di kawasan Petaling Jaya Selatan (PIS), Selangor iaitu di kawasan PJS~,
~1.~P5J,S d~a np~s7O. leh keranapergaduhan ini melibatkan dua kumpulan etnik
utama di Malaysia-Melayu dan India (dan sekumpulan pendatanglpekerja asing
Indonesia), dan terjadi di satu kawasan petempatan yang mempunyai penduduk
berbilang etnik, berbilang kelas, dan mempunyai latar belakang sosio-ekonomi
yang berbeda, maka peristiwa ini telah mencetuskan beberapa persoalan besar.
Pertama, adakah pergaduhan ini boleh dianggap sebagai ulangan 'pergaduhan
kaum' yangpemah berlaku pada 13 Mei, 1969? Kedua, adakah, setelah masyarakat
Malaysia be jaya mempertahankan kestabilan sosialnya selama lebih tiga puluh
tahun, situasi hubungan kaum di Malaysia tiba-tiba mulai tergugat? Ketiga,
tanpa kawalan yang pantas dan tegas oleh pihak yang berkuasa, adakah
kemungkinan bahawa peristiwa ini boleh merebak ke selumh negara?
Artiiel ini bertujuan melaporkan secara kasar latar belakang sosial dan
persekitaran, serta situasi pembangunan yang tidak seimbang di kawasan PI
Selatan, yang saling berhubungkait, dan mungkin mempakan pendorong makro
yang membawa kepada tercetusnya peristiwa tersebut.
SOSIOLOGI DAN SFJARAH HUBUNGAN ETNMDI MALAYSIA
Dari kaca mata sosiologi, kejadian ini boleh dilihat dari satu sudut mikro di
bawah tajuk devians dan kriminologi. Namun begitu, para sosiologis juga boleh
melihat peristiwa ini dari sudut makro dengan mengaitkannya dengan isu
keteraturan dan integrasi sosial dalam masyarakat berbilang etnik dan kelas di
selumh negara. Artikel ini membincangkan peristiwa yang terjadi dari sudut
mikro dan makro berdasarkan andaian awal bahawa kejadian pergaduhan beramairamai
y ang herlaku di PIS ini bukanlah hanya satu social microcosm y ang memadai
dianalisis dari sudut kajian devians dan kriminologi sahaja, tetapi mempunyai
implikasi paradigme dan teoretikal yang lebih luas. Oleh itu perbincangan dan
analisis yang dibentangkan di sini bersifat induktif, iaitu, berdasarkan satu kes
yang spesifik yang telah terjadi, dan yang cuba diberikan satu interpretasi
sosiologikal yang luas.
Dalam konteks seiarah sosial di Mala,vs ia.. ke,iad ian ini telah men-e bidu~kan A
kembali kenangan pahit yang dialami ketika terjadinya peristiwa 13 Mei yang
tersebut di atas. Mengimbas kembali secararingkas, peristiwa ini diatakan tejadi
akibat daripada kempen dalam pilihanraya I969 yang tanpa batasannya
menimbulkan pelbagai 'isu perkauman' oleh hampir kesemua pdpo litik yang
bertandiug.'
Ekoran peristiwa 13 Mei yang berlaku lebii 30 tahun lampau ini, rakyat
Malaysia pelbagai kaum telah mengalami satu program penyusunan semula
menemsi perlaksanaan Dasar Ekonomi Bm yang dirangka oleh Kerajaan Malaysia.
Pelancaran Dasar Ekonomi Baru (DEB) menemsi Rancangan Malaysia
Kedua, dan bertemsan selama 20 tahun, dilakukan berdasarkan kesimpulan umum
yang dibuat oleh pihak kerajaan bahawa ketidakseimbangan kedudukan sosioekonomi
antara kaum adalah faktor struktural sebenar yang bertanggungjawab
mencetuskan tragedi tersebut. Oleh itu, menemsi DEB, pihak kerajaan telah
melaksanakan program pembasmian kemiskinan dan penyusunan semula stmktur
ekonomi masyarakat Malaysia. Piiak yang menjadi kumpulan sasamn yang ingin
dibebaskan daripada kemiskinan dan diperkenalkan kepada sektor ekonomi moden
ialah kaum Bumiputra. Rukunegara yang juga terhasil ekoran tragedi ini dijadikan
Etnisiri arau Anomie?Analisis Sosiologikal Peristiwa Pergaduhan 23
satu ideologi negara, oleh pihak kerajaan, bagi mengingat serta memujuk rakyat
supaya berganding bahu membantu menjamin kestabilan sosial. Akhimya, proses
dan kelakuan politik telah disusun semula menerusi pembentukan Barisan
Nasional yang menggabungkan sebahagian besar parti politik yang aktif di
Malaysia. Dengan dernikian, selama lebih sedikit daripada 30 tahun setelah
mengalami peristiwa hitam tersebut, 'pergaduban kaum' boleh dikatakan tidak
berlaku dalam sejarah kehidupan masyarakat Malaysia.
LATAR BELAKANG
Dalam rentetan pergaduhan yang pada mulanya tercetus pada 4 Mac 2001 dan
berlmtan selama hampir seminggu itu, enam orang telah terbunub dan 44 orang
cedera. Ekoran daripada itu, pada mulanya seramai 167 orang telahditahan polis
(setakat 13 Mac, bilangan yang ditangkap ialah 167 orang, terdiri daripada 98
~ela~5u7 ,In dia dan 12 pendatang Indonesia), tetapi kemudiannya, setelah
membebaskan seramai 53 orang, seramai 1 14 orang telah ditahan lebih lanjut dan
seterusnva didakwa di mahkamah. Sebaha-zi an besarnva didakwa melakukan
kesalahan terlibat dalam perhimpunan haram (Seksyen 142), membawa senjata
dalam perhimpunan baram (Seksyen 144) dan enggan bersurai apabila diarahkan
o~eh~ihak~o(Sleikss yen 145) di bawah Kanun Keseksaan. ~igoara ng daripada
mereka ini telah didakwa melakukan pembunuhan, di bawah Seksyen 300, Kanun
Keseksaan, yang jika sabit kesalabannya, akan dikenakan hukuman mati
mandatori (Seksyen 302).
Data yang digunakan dalam artikel ini dikumpul daripada laporan akhbar,
laporan polis, rekod Mahkamah Magistret Petaling Jaya, dan temubual (tahap
awal) dengan beberapa informan di Kampung Medan, Kampung Ghandi,
Kampung Lindungan, Taman DesaRia dan Taman Lindungan Jaya. Data berkaitan
dengan profil mereka yang terlibat dengan pergaduban (berdasarkan rekod pihak
Polis) diperolebi daripadapejabat Polis Daerah Petaling Jaya.
PERGADUHAN TAHAP PERTAMA
Peristiwa pergaduhan ini terjadi dalam dua tahap. Akhbar Berita Harian (15
Mac 2001) melaporkan pergaduhan tahap pertama ini seperti herikut:
4 Mac 2001: Kira-kira jam 3.30 pagi, seorang pengawal keselamatan ketumnan India,
berjalan pulang ke mmahnya di Kampung Ghandi, melalui Taman Lindungan Jaya.
Sebahagian jalan di taman pemmahan itu ditutup kerana persiapan kenduri perkahwinan
satu keluarga Melayu.
Lelaki itu, yang dipercayai mabuk, menendang kerusi dan penanda jalan ditutup
menyebabkan keluarga pengantin marah dan mengejarnya. Tidak lama selepas itu, lelaki
itu muncul semula bersama lima lelaki India, tennasuk tiga bersenjatakan parang dan
menyerang keluargapengantin, Alwi Yunus, 45, dan anak jirannya. Shahril Shanf, awal
20-an, cedera pada lengan. Dua kereta milik penduduk Taman Lindungan Jaya dirosakkan.
Penduduk Taman itu kemudian hertindak balas dengan membakar dua motosikal,
merosakkan empat motosikal dan memecahkan cermin dua kereta milik penduduk di
Kampung Ghandi.
Taman Lindungan Jaya Sama seperti taman pemahan moden lain di Petaling
Jaya, Selangor, Taman Lindungan Jaya mempunyai beberapa deretan rumah
teres batu, dua tingkat, yang dibubungkan antara satu blok dengan yang lain
oleb jalan yang berturap batu mengikut spesifkasi dan standard yang ditetapkan
oleh Majlis Perbandwan Petaling Jaya (MPPJ). Persekitaran taman pemmahan ini
tidak banyak berbeda daripada apa yang terdapat di taman-taman pemmahan
lain di Petaling Jaya, Selangor. Namun begitu, berbeda daripada kebanyakan
kawasan lain di Petaling Jaya, kawasan Petaling Jaya Selatan ini dijirani oleb
empat petempatan setinggan, iaitu Kampung Medan, Kampung Ghandi,
Kampung Benggali dan Kampung Lindungan. Para penduduk petempatan
setinggan ini boleh dikatakan berkongsi menggunakan jalan utama yang melintasi
Taman Lindungan Jaya ini.
Sebuah khemah telah didirikan oleh keluargaEncik Alwi Yunus di atas jalan
PJS 4/27 bagi menempatkan paratetamu yang akan menghadiri majlis perkahwinan
anaknya pada Ahad, 4 Mac 2001. Khemah tersebut menutupi kira-kira 60%
daripada permukaan jalan tersebut. Walau bagaimanapun, penutupan jalan
tersebut tidak menghalang laluan bagi mereka yang bermotorsikal, walaupun
menyukarkan laluan mereka yang berkereta. Namun begitu, perjalanan berkereta
dan bermotorsikal untuk ke Kampung Medan, Kampung Ghandi dan Kampung
Benggali boleh ditemskan menemsi lencongan ke jalan PJs 4/10 dan PJs 4/20.
Tetapi kenapakah penutupan sebahagian jalan PJS 4/27 itu telah mencetuskan
pertengkaran dengan keluarga Melayu tersebut?
Gengsterisme Beberapa informan di Taman Lindungan Jaya melaporkan
bahawa peristiwa pertengkaran dan serangan tersebut sebenarnya dilakukan
oleh anggota geng (gang) remaja India yang memang telah diketahui umum
kewujudannya. Kegiatan kumpulan ini semakin bertambah rancak sejak mereka
mempelajari ilmu mempertahankan diri daripada seorang gum yang dikatakan
(menurut mitos tempatan) mempunyai ilmu kebal dm berupaya mengghaibkan
dirinya jika dibum. Terdapat juga informan yang menyatakan bahawa serangan
tersebut mungkin merupakan satu ujian prasyarat bagi beberapa anggota
kumpulan ini untuk lulus dan menamatkm pelajaran seni mempertahankan diri
masing-masing. Pendapat ini dikemukakan kerana serangan tersebut terjadi
dengan tiba-tiba tanpa sebarang provokasi daripada keluarga mangsa ataupun
oleh penduduk Taman Lindungan Jaya. Geng ini, menurut informan, telahpun
menghilangkan diri mereka setelah kejadian tersebut.
Emisiti atau Anomie? Analisis Sosiologikal Peristiwa Pergaduhan 25
Kampung Setinggan Kampung Medan, Kampung Ghandi, Kampung Benggali,
dan Kampung Lindungan ialah petempatan setinggan yang terdapat dalam
kawasan PIS. Nama kampung ini, jika kita ingin mengenalpasti lokasi sebenamya,
dapat dilihat di papan tanda parti politik yang mungkin berpengamb di setiap
simpang jalan yang memasuki kawasan tersebut, khususnya UMNO. Ini ialah
kerana kawasan PJS ini berada di bawah kepimpinan parti tersebut, sama ada di
peringkat Parlimen mahupun di peringkat Kerajaan Negeri Selangor. Kampung
Medan, iaitu petempatan setinggan yang tertua di kawasan tersebut, terbentuk
kira-h20 tahun lampau, apabiia tanah lapang milik syarikat Petaling Tin dijadikan
kawasan perumahan oleh para setinggan. Kampung ini mengalami proses
peluasannya kerana telah lahir pula Kampung Medan Tambahan dan Kampung
Medan Luar. Proses peluasan ini jugadialami oleh Kampung Ghandi dan Kampung
Lindungan.
Petempatan persetingganan ini mempunyai kira-kira 2,000 keluarga, yang
mendiami satu kawasan yang luasnyakira-kira 1 kmpersegi. Oleh itu, jelas sekali
bahawa kawasan ini mempunyai kepadatan penduduk yang sangat tinggi. Anak
Sungai Kelang yang kotor melintasi kawasan persetingganan ini. Berhampiran
Kampung Medan terdapat bekas sebuah lombong bijih timah seluas kira-kira
30,000 meterpersegi, yang kini menjadi tempat pembuangan sampah. Di Kampung
Medan ini juga terdapat sekumpulan rumah panjang, iaitu mmah sementara
untuk mangsa kebakm. Hampir kesemua rumah setinggan ini diperbuat daripada
kayu, beratap zing, bersaiz kecil (kira-kira40-50 meter persegi) dan dibina hegitu
rapat antara satu sama lain. Kawasan mmah setinggan ini tidak mempunyai
perkarangan, dan lorong berjalan kaki terbentuk dengan sendirinya di celahcelah
rumah yang terbina tidak tersusun itu. Longkang yang mengalirkan air
bekas basuhan turut memenuhi mang yang memisahkan rumah-rumah tersebut.
Banyak paip getah yang menyambungkan rumah-nunah teaentu dengan paip
awam atau bomba yang berdekatan (berfungsi sebagai saluran bekalan air apabila
digunakan secara bergiliran) juga turut mengisi mang pejalan kaki tersebut.
Pendeknya, kawasan pemmahan persetingganan ini memberikan satu gambaran
kehidupan yang serba sesak dan tidak teratur dari segi fizikalnya.
Sebahagian besar daripada para penduduk kawasan persetingganan di sekitar
Kampung Medan ini terdii daripada kumpulan yang berpendapatan rendah.
Namun begitu, tinjauan awal memperlihatkan bahawa mereka mempunyai
pendapatan bulanan melebihi ~~46ia0itu, p endapatan minimum yang digunakan
dalam penetapan garis kemiskinan di Semenanjung Malaysia. Memang terdapat
sekumpulan keluarga yang mempunyai pendapatan bulanan melebihi RM,0~0 0.
Namun demikian, secara umumnya para penduduk yang menghuni kawasan
persetingganan adalah terdiri dari keluarga yang berpendapatan rendah.
Sebahagian besar daripada ketua keluarga mereka bekerja, dalam kategori peke ja
bergaji rendah, dengan pelbagai kilang dan syarikat perniagaan yang terdapat di
kawasan PJS, Pekan Lama Petaling Jaya dan Subang Jaya.
Temubual dengan beberapa informan membayangkan bahawa pemilihan
untuk tinggal di kawasan persetingganan ialah satu keputusan strategik, untuk
membolehkan mereka menjalani kehidupan secukup hidup. Sebagai setinggan,
mereka dapat menyelamatkan sebahagian besar daripada pendapatan bulanan
mereka untuk membayar sewa rumah biasa. Jika mereka menyewa rumah di
kawasan setinggan, sewanya tidaklah tinggi. Dengan cara ini mereka mungkin
dapat berbelanja lebih sedikit untuk makanan, persekolahan an&-anak, dan
membeli barang mewah seperti televisyen, peti sejuk dan motosikal. Namnn
begitu, kehidupan para setinggan ini sentiasa dihantui oleh perasaan bimbang
kerana beberapaperkara, terutamanya ancaman kebakaran.
Kebakaran agak kerap berlaku di kawasan persetingganan, termasuklah di
kawasan kajian. Laporan akhbar yang disokoug oleh rekod Jahatan Bomba dan
Penyelamat, Petaling Jaya, menunjukkan bahawa antara tahun 1999 dan 2000,
sebanyak 9 kejadian kebakaran telah berlaku yang menyebabkan hampir 300
buah rumah musnah. Ini juga bermakna bahawa antara 300 hingga 500 buah
keluarga setinggan telah menjadi mangsa kebakaran. Kehilangan rumah dan
harta benda, serta kesukaran hidup di tempat tinggal sementara, telah
menimbulkan perasaan marah yang mendalam di lubuk hati mereka. Mereka
merasa marah kepada banyak perkara, dan dengan demikian kemarahan tersebut
tidak terfokus kepada satu atau dua perkara tertentu. Kemarahan mereka secara
umum ini, pada pandangan mereka, tidak mempunyai penyelesaian. Ia banyak
bergantung kepada pernbahan tingkat pendapatan keluarga, yang akan
membolehkan mereka meninggalkan rumah setinggan mereka dan menyewa atau
membeli rumah. Namun begitu, pendapatan keluarga tidak banyak berubah, dan
harapan untuk hidup lebih selesa dan lebih selamat dirasakan tidak mungkin
tercapai.
Mangsa kebakaran tidak pernah diberitahu apakah punca kebakaran yang
sebenar. Oleh itu mangsa kebakaran hanya boleh mengagak dan menuduh secara
rambang akan puncanya. Seorang informan memberitahu bahawa, berdasarkan
pengalaman sebagai mangsa kebakaran, rumah yang menjadi punca kebakaran
biasanya ialah rumah kosong (yang telah ditinggalkan penghuninya) yang tidak
mempunyai dapur atau lampu yang boleh mencetuskan kebakaran. Ini terbukti
kemna kedua-dua bahan keperluan mmahtangga ini jarang ditemui dalam nunah
yang mula-mula terbakar. Oleh itu, kata informan ini, dia boleh mengagak bahawa
kebakaran yang berlaku tidaklah te jadi tanpa disengajakan. Tetapi siapakah
yang sengaja melakukan kebakaran terhadap rumah kosong tersebut tentulah
sukar untuk dihuktikan.
Sebagai mangsa kebakaran, penghuni kawasan persetingganan banyak
menerima bantuan simpati, khususnya daripada pihak Kerajaan dan badan-badan
bukan kerajaan. Lazimnya bantuan diberikan dalam bentuk penyediaan tempat
tinggal sementara (oleh pihak Majlis Perbandaran Petaling Jaya), bahan makanan,
pakaian, buku sekolah untuk an&-anak mangsa, wang tunai, dan janji bahawa
mereka akan diberikan keutamaan kelayakan untuk membeli rumah kos rendah.
Ernisiti arau Anomie?Analisis Sosiologikal Perisfiwa Pergaduhan 27
PERGADUHAN TAHAPKEDUA
Pergaduhan pertama ini tidaklah mencetuskan satu proses rebakan secara sertamerta.
Namun kgitu, pergaduhan selanjutnya berlaku di kawasan yang jaraknya
kira-kira 1 km daripada Taman Lindungan Jaya ini pada 8 dan 9 Mac, 2002.
Akhbar Berita Harian (15 Mac 2001) melaporkan peristiwa pergaduhan tahap
kedua ini seperti berikut:
8 Mac - Kira-kira jam 9.45 malam 8 Mac, cermin van milik seorang lelaki India yang
dipandu lelaki Melayu, pecah dilastik oleh seorang budak India di kawasan pemmahan
flat kos rendah, di Taman DesaRia. Pemandu Melayu itu memaklumkan kepada majikan,
yang kemudian datang dan memamhi budakitu dan keluarganya hinggaberlaku pergaduhan.
Pemandu Melayu itu cuba meleraikan pergaduhan, tetapi diadipukul. Beberapapenduduk
Melayu yang menyaksikan kejadian itu campur tangan dan teuadilah pergaduhan antara
dua kumpulan penduduk di kawasan berkenaan, termasuk ada yang menggunakan parang
dan kayu.
Menurut seorang informan, pergadnhan beramai-ramai tahap kedua ini te qadi
setelah berita mengenai pergaduhan tahap pertama itu tersebar, terutamanya
dalam bentuk khabar augin, selama empat hari. Dalam jangka masa tersebut,
khabar angin menyebarkan berita bahawa orang India telah menyerang orang
Melayn di Taman Lindungan Jaya menyebabkan orang Melayu mengalami
kecederaan dan beberapa buah kereta orang Melayu juga dibinasakan. Dalam
pergaduhan tahap pertama ini, orang Melayu bertindak balas dengan membakar
dua buah motosikal, merosakkan empat buah motosikal lainnya, dan memecahkan
cermin dua buab kereta milik orang India di Kampung Ghandi. Setakat ini, tindak
balas yang dilakukan oleh orang Melayu ialah dalam bentuk membinasakan
harta henda (motosikal dan kereta) pihak yang disangka melakukan serangan.
Namun begitu, menurut informan iN, dalam pergaduhan tahap kedua, emosi
penduduk Melayu di kawasan sekitar telah dipengamhi dengan kuatnya oleh
khabar angin yang telah menyebarkan pelhagai versi berita pergaduhan tihap
pema itu. Kesan yang ditimbulkan oleh khabar angin iN ialah bahawaperasaan
marah orang Melayu terhadap orang India di kawasankrkenaan menjadi semakin
memuncak. Oleh yang demikian, ketika orang Melayu di kawasan flat, Taman
Desa Ria melihat seorang lelaki Melayu dipukul oleh sekumpulan lelaki India
terjadi di hadapan mata mereka, maka mereka telah bertindak balas sehingga
mencetuskan pergaduhan herkunipulan yang sengit.
Akhbar melaporkan bahawa pergaduhan2 tahap kedua tersebut bermula di
Flat Taman Desa Ria, dan merebak di sekitar Kampung Medan, Kampung Ghandi,
Kampung Datuk Harun dan Kampung Lindungan Jaya mulai tengah malam pada
8 Mac tersebut, sehingga mengakibatkan seorang lelaki India terbunuh, dua
orang cedera parah, 27 orang cedera ringan (termasuk 3 orang kanak-kanak).
Akhbar yang memetik laporan pihak polis juga melaporkan bahawa dalam
pergaduhan di beberapa tempat pada 10 Mac tersebut, lebih daripada 100 orang
telah terlibat.
Walaupun, pada pagi 9 Mac tersebut, seramai 400 orang anggota polis
Pasukan Simpanan Persekutuan (pasukan pencegah msuhan) dibantar untuk
mengawal kawasan terbabit, namun pada 10 Mac, pergaduhan terus juga berlaku.
Pada hari tersebut, swrang lelaki India telah terbunuh dan tigaorang lagi menderita
luka parah. Pada hari itu juga, salah seorang lelaki India yang luka parah dalam
pergaduhan sebari sebelum itu telah meninggal dunia. Pa& 11 Mac, pergaduhan
berterusan dan seorang lagi lelaki India mati terbunuh akibat serangan di Sungai
Way, dan seorang lelaki Indonesia tumt terbunuh akibat diserang di Kelana
Jaya. Pada 12 Mac, ekoran pergaduhan yang bertemsan itu, seorang lagi lelaki
India yang cedera parah dalam pergaduhan sebelumnya itu telah meninggal
dunia. Pada9.30 malam, 13 Mac pula, seramai 6 orang lelaki (dipercayai orang
asing) telah menyerang 4 orang lelaki India di Taman Perindustrian Puchong
Utama, Petaling Jaya (tidak jauh daripada Kampung Medan).
Tindakan pencegahan dan kawalan yang diambil oleh pihak polis telah
berjaya menghentikan pergaduhan berkumpulan ini. Namun begitu, setakat 13
Mac, seramai enam orang telah terkorban dan lebih 40 orang cedera akibat
pergaduhan berkumpulan (dan serangan mengejut) yang bermula sejak 4 Mac
itu. Pada bari itu juga, seramai kira-kira 1,000 orang anggota polis (Pasukan
Pencegah Rusuhan dan Pasukan Gerakan Am) telah ditempatkan mengawal
kawasan yang berkaitan.
Flat Taman Desa Ria Flat Taman Desa Riaterdiri daripada dua kumpulan iaitu
kumpulan Fasa 5A dan Fasa 5B. Pergaduhan tahap kedua ini berlaku di Flat Fasa
5B ini. Kumpulan flat yang mempunyai pendudnk yang berbilang kaum ini
mempunyai sepuluh blok setinggi 5 tingkat, dan setiap satu blok mempunyai 5
unit kediaman. Oleb itu, terdapat kira-kira 250 buah keluarga yang mengbuni flat
ini. Gambaran umum yang dapat ditanggapi oleh para pengunjung kawasan ini
ialah bahawa flat Taman Desa Ria ini mempunyai penghuni yang berbilang kaum,
dan berbilang kedudukan sosio-ekonomi.
Kesan pertama yang dirasakan oleh pengunjung kawasan perumahan ini
ialah bahawa terdapatnya suasana fizikal dan sosial yang kurang teratur yang
dapat disimpulkan bahawa situasi anomie sedang mencengkam kehidupan para
penghuninya. Timbunan sampab yang tidak dibersihkan, longkang yang sendat
dengan sampah, bau kekotoran yang mungkin telah menjadi bauan tetap kawasan
tersebut, mmput yang tidak terpotong dan sehagainya menjadi bukti bahawa
kawasan ini tidak begitu dibersibkan dengan baiknya oleh pibak yang
bertanggungjawab. Selain itu, kawasan flat ini berjiranan pula dengan bekas
lombong yang menjadi tempat pembuangan sampah.
Pemerbatian umum pengkaji telah memberikan kesan bahawa jiran tetangga
di kawasan ini tidak mungkin mempunyai hubungan berbaik sangka antara satu
sama lain. Syak wasangka tentang siapakah yang tidak bertanggungjawab
membuang sampah dan melakukan vendalisma sentiasa wujud. Namun begitu,
pihak yang disangka melakukannya tidak pernah ditudub secara terbnka, dan
Efnisifi aiau Anomie1Analisis SosiologikalPerisfiwa Pergaduhan 29
tidakpernah dibddkan kesalahannya, serta tidak pernah dihukum kesalahannya.
Oleh itu perasaan marah yang umum, yang tidak terfokus kepada pihak tertentu,
dan yang dirasakan tidak mempunyai penyelesaiannya yang jelas, sentiasa
menghantui pemikiran para penghuni. Bagi para penghuni di tingkat tinggi flat
ini, perasaan marah ini ditamhah pula oleh keadaan yang berbau busuk kerana
terdapat orang-orang tertentu yang membuang air kecil di bahagian tertentu
tangga tersebut. Namun begitu, kesemua perkara yang tidak menyenangkan ini
hanya disimpan dalam hati para pengbuni ini dan tems terkumpul sebagai
kemarahan umum dalam sentimen mereka. Dalam konteks ini, dari kaca mata
pengkaji, amat mudah untuk disimpulkan bahawa semangat kekitaan amat sukar
terbentuk di kalangan para penghuni kawasan ini. Apa yang mudah terjadi, dan
memang kerap terjadi, ialah pergaduhan kecil di kalangan jiran tetangga. Namun
begitu, pergaduhan yaug lebih sengit tidak pernah dilaporkan terjadi.
"Peristiwa Kampung Medan" ini telah memberikan satu seting bagi penyelidikan
secara induktif. Pendekatan induktif dapat digunakan memandangkan bahawa
satu peristiwa sosial telah berlaku dan salah satu matlamat penyelidikan ialah
untuk menyingkap misteri faktor sosio-budaya dan faktor-faktor lain yang telah
benanggungjawab mencetuskannya.
Pendekatan induktif ini perlu pula bertolak daripada paradigme atau perspektif
teori tertentu. Berdasarkan pemerhatian awal, terdapat dua kemungkinan
perspektif teori yang boleh digunakan. Pertama, menganalisis fenomena
pergaduhan beramai-ramai ini menemsi paradigme 'interaksionisme-simbolik'
(symbolic-interactionism) sepetti yang diperihalkan oleh George Herbert Mead
(1962) dan Charles Horton Cooley, dan kemudiannya oleh Herbert Blumer (1969).
Menumt paradigma ini, interaksi dan kelakuan anggota sesuatu masyarakat
banyak dipengaruhi oleb pengalaman hidup yang dikongsi bersama, iaitu
pengalaman yang membentuk makna kehidupan dan melahirkan pelbagai simbol
berkaitan dengannya. Tetapi makna kehidupan tidaklab seragam. Makna
kebidupan mempunyai kaitan dengan pengalaman hidup harian seseorang
anggota masyarakat dalam persekitmn fizikal dan sosialnya yang cukup dinamis.
Pengalaman hidup ini, selanjutnya, tumt mencipta identiti din (kedudukan dan
peluang hidup) setiap anggota masyarakat dan menentukan cara mereka
berinteraksi antara satu sama lain dan dengan pihak lain di luar lingkungan
sosial mereka.
Apakah makna pembinaan sebuah khemah yang menutup sebahagian jalan
awam, yang bertujuan melindungi para tetamu yang akan menghadiri majlis
perkahwinan di Taman Lindungan Jaya, kepada penduduk kawasan setinggan?
Dari sudut pandangan interaksionalisme-simbolik, soalan ini perlu ditanyakan
untuk menjawab soalan kenapakah terdapat reaksi yang menentangnya sehingga
mencetuskan pertengkaran dan serangan bersenjata terhadap pihak yang
mendirikan khemah tersebut. Namun begitu, soalan ini tidak mungkin lagi
mendapat jawapan pasti daripada pihak yang mencetuskan serangan ini kerana
mereka telabpnn menemui ajalnya dalam pergaduhan yang berlaku selanjutnya.
Walau bagaimanapun, satu tafsiran post-facto mungkin boleh dibuat, iaitu:
pembinaan khemah tersebut ialah satu simbol status dan darjat yang tidak
disenangi oleh warga kawasan persetingganan yang berkenaan. Namun begitu,
kepada penduduk Taman Lindungan Jaya ini, mendiian khemah sedemikian,
ketika mengadakan majlis perkahwinan, ialah satu perkara biasa, kerana setiap
kali musim mengadakan majlis perkahwinan diadakan, memang lazim khemah
seperti itu didian. Oleh itu, khemah yang didirikan ini mempunyai makna yang
berbeda kepada kumpulan penduduk yang mempunyai kedudukan sosio-ekonomi
dan persekitaran yang berbeda. Makna ini menghasilkan motif, bentuk interaksi,
dan reaksi sosial yang berbeda.
Apakah maknanya apabila penduduk Flat Taman Desa Ria melihat, malah
mungkin hanya mendengar, kisah pertengkaran antara seorang pemandu Melayu
dan majikan Indianya dengan sekeluarga orang India di kawasan tersebut pada
malam pergaduhan beramai-ramai tahap kedua tersebut? Dari kaca mata
interaksionalisme-simbolik, pertengkaran tersebut (dengan mengambilkira bahawa
peristiwa serangan di Taman Lindungan Jaya telahpun menjadi buah mulut para
penduduk kawasan flat itu) ialah satu bentuk pertengkaran antara kaum. Apabila
pemandu Melayu tersebut dipukul, maka kejadian itu terus memberikan makna
bahawa pergaduhan kaum telahpun tercetus. Pengertian pergaduhan ini tersebar
meluas di kalangan warga kawasan PIS, terutamanya para penghuni kawasan
persetingganan, penghuni flat dan taman pe~mdmnK. etika khabar angin ini
tersebar ialah ketika sebahagian besar penduduk di kawasan persetingganan
dan sebahagian tertentu penghuni kawasan flat dan taman perumahan di Pls,
sedang menyimpan dan menahan kemarahan umum yang semakin meningkat
lantaran situasi anomie yang dialami mereka. Situasi anomie dan kemarahan
umum ini pula wujud dalam satu konteks kehidupan masyarakat yang berbilang
kaum, yang masib mempertahankan jarak sosial mereka berdasarkan perbezaan
kaum. Oleh itu, pengertian tentang realiti sosial di sekeliling kehidupan mereka
boleh dikatakan dipengaruhi oleh situasi anomie, kemarahan umum dan jarak
sosial berdasarkan perbezaan kaum.
Pemerhatian awal memperlihatkan bahawa kehidupan firikal dan sosial di kalangan
para setinggan, secara ringkasnya, adalah bersifat anomik, iaitu kehidupan yang
tidak teratur dan tidakdiikat oleh satu sistemnilai yang integratif. Di sini, konsep
anomie digunakan untuk meringkaskan gambaran kehidupan di mana norma
atau peraturan sosial dan moral tidak begitu jelas, mengelirukan, tidak dihormati
Etnisiti atau Anomie? Analisis Sosiologikal Peristiwa Pergaduhan 31
ataupun dianggap tidak wujud. Oleh itu, situasi anomie ini dianggap sebagai
"realiti" yang mentakrifkan pelbagai makna kehidupan bagi para penghuni
kawasan setinggan.
Dari segi takrifnya, persetingganan merujuk kepada petempatan yang
berstatus sementara, di atas tauah milik orang lain, dan para penghuninya
sentiasa mengbadapi kemungkinan untuk diminta berpindah daripada tapak
kediamannya secara lembut ataupun secara kekerasan. Petempatan jenis ini
pernah digelar sehagai 'rumah haram', 'rumah kilat', dan pernah juga digelar
petempatan 'peneroka bandar'. Walau apapun gelaran yang digunakan, hakikat
persetingganan ialah bahawa penerusan para penduduk menghuni kawasan
tersebut bergantung semata-mata kepada budi bicara dan ehsan pemilik tanah
tersehut. Berita para penghuni petempatan persetiugganan dipaksa keluar secara
kekerasau (dengan hantuan pihak polis, malah polis pencegah rusuhan) apabila
rumah mereka dirobohkan dan perabut serta barangan milik mereka dilonggokkan
di pinggir jalan, bukanlah satu kisah yang asing kepada kita. Walaupun kadangkalapara
setinggan mendapat pembelaan dan sokongan moral daripada beherapa
pihak, kerana alasan kemanusiaan ataupun alasan politik, ataupun mereka
menerima bayaran pampasan daripada pihak man tanah, hakikatnya ialah bahawa
status mereka sebagai penghuni yang menumpang tetap tidak berubah.
Berdasarkan hakikat bahawa para setinggan boleh dan akan diminta
berpindah daripada kawasan kediaman mereka pada bila-hila masa telah
melahirkan pengertian kepada mereka bahawa kehidupan di petempatan yang
herkenaan hanyalah sementara, dan hakikat ini menjadi asas kepada pelhagai
interaksi sosial yang terbina di kalangan mereka sebagai penghuni kawasan
setinggan, dan antara mereka dengan "pihak" lux. Secara simbolis, mereka melihat
rumah rnereka, jiran, dan persekitaran mereka sebagai entiti yang sementara,
yang tidak dimiliki secara de jure, maka tidak perlu dimiliki secara de facto.
Kebersihan kawasan kediaman tidak perlu dihiraukan kerana ketiadaan sempadan
yang dapat dianggap sebagai 'kawasan mereka'. Dalam situasi yang sedemikian
ini, kewujudan semangat kekitaan di kalangan penghuni petempatan ini begitu
tipis. Perasaan bersaing untuk mendapatkan bekalan air secara bergiliian, untuk
mandi dan ke tandas, untuk membasuh pakaian, untuk merebut ruang menjemur
pakaian, mendapatkan tempat untuk meletakkan basikal atau motorsikal,
mempakan cabaran yang perlu ditangani setiap hari. Walaupun sebagai jiran
tetangga, mereka mungkin bertegur-sapa, namun pelhagai tuntutan persaingan
ini sentiasa mengingatkan mereka bahawa jiran tetangga adalah pesaiug harian
yang perlu dihadapi secara haik atau secara kasar.
Situasi anomie, menurnt Durkheim (1964). ialah satu situasi apabila
masyarakat dan organisasi sosial tidak lagi diikat dan dikawal oleh satu sistem
nilai dan peraturan (norma) yang dihormati dan dipatuhi secara kolektif sehingga
anggota masyarakat merasa hehas untuk bersalahlaku. Situasi anomie
bertanggungjawab merosakkan semangat kekitaan dan kejiranan, malah,
melonggarkan rasa bertanggungjawab kolektif (collective conscience) yang,
32 Akademika 60
secara idealnya, dianggap wujud dalam kehidupan masyarakat, sama ada yang
dikait oleh perpaduan mekanikal ataupun oleh perpaduan organik. Salahlaku
dalam konteks ini perlu dilihat sebagai satu fakta sosial, kerana melibatkan satu
bentuk perlakuan kolektif, iaitu perlakuan anggota masyarakat yang didorong
oleh persekitaran fizikal dan sosialnya yang tidak teratur.
Masyarakat Malaysia, secara umumnya, bukanlah masyarakat yang hidup
dalam satu persekitaran sosial dan fizikal yang anomic. Keteraturan sosial pada
umumnya dapat dikekalkan kerana tingkah laku anggota masyarakat dikawal
oleh pelbagai undang-undang dan peraturan, daripada yang paling luhur, iaitu
Perlembagaan, hinggalah kepada undang-undang jenayah yang jelas dari segi
larangan dan hukumannya. Oleh itu, andaian awal yang perlu ditekankan ialah
bahawa situasi anomie bukanlah satu situasi ketiadaan peraturan atau undangundang
yang jelas. Ia juga tidak bermaksud ketiadaan penguatkuasaan dan
hukuman yang tegas terhadap warga masyarakat yang melanggarnya. Anomie
ialah satu situasi yang lahir lantaran ketandusan rasa bertanggungjawab
sekumpulan tertentu anggota masyarakat untuk menghomati undang-undang
demi keteraturan hidup secara keseluruhannya. Tetapi ketandusan ini bukanlah
wujud tanpa penyebab sosialnya. Durkheim pernah menyehutkan bahawa
perpaduan organik masyarakat urban-industri bukan sahaja tidak menjamin
wujudnya ikatan sosial yang tegub, malab, lantaran pembahan noma dan nilai
serta peningkatan individualisme selari dengan urbanisasi dan industrialisasi,
terbukti sentiasa menggugat kebertanggungjawaban kolektif (Durkheim 1951:
256). Solidariti organik yang teguh hanya boleh wujud jika anggota masyarakat
urban-industri benar-benar merasakan dirinya bergantung antara satu sama lain
kerana kewujudan pengkhususan buruh dan kemahiran. Oleh itu, dalam
masyarakat yang merasakan persaingan lebih penting daripada kebertanggungjawaban
kolektif, maka situasi anomie akan bertapak dan menjadi teguh.
Persaingan dalam situasi anomie biasanya mendorong warga masyarakat yang
mempunyai inspirasi dan cia-cita besar, lebih besar daripada keupayaannya,
untuk mengenepikan peraturan umum kerana pematuhan peraturan ini boleh
dianggap menutup kemungkinan survival. Kecenderungan ini lebih ketm berlaku
ketika berhadapan dengan tekanan ekonomi.
Kita perlu pula meneliti hujah teoritis yang dikemukakan oleh "the Chicago
School" berkaitan dengan kemungkinan hubnngan antara anomie dan
penjenayahan, temtamanya teori anomie yang dikemukakan oleh Robert Merton
(1957: 131-194). Merton berpendapat bahawa situasi anomie wujud apabila
terdapat kecanggungan dan jurang antara matlamat pencapaian sosial dengan
cara danpeluang tersebut dapat direalisasikan. Oleh itu, dalam masyarakat yang
mengiktiraf kejayaan kebendaan, tetapi peluang untuk mencapai kejayaan ini
hegitu terbatas atau tiada langsung, maka dengan sendiinya situasi anomie
boleh dianggap telahpun wujud. Dalam keadaan ini, kewujudan perlakuan
"antisosial" tumbuh dan menebal (Merton 1938: 78). Oleh itu, menurut Merton,
Etnisiti acau Anomie1Analisis Sosiologikal Peristiwa Pergaduhan 33
kedua-dua matlamat kejayaan dan ketiadaan peluang untuk mencapainya adalah
ciptaan sistem sosial sesnatu masyarakat.
Dalam konteks kertas ini, penulis tidak ingin mendalami hujah yang
mengaitkan anomie dengan penjenayahan secara umum. Perbincangan tentang
ha1 ini cukup banyak dilakukan oleh pendukung '?he Chicago School", khususnya
dalam kerangka teori berkaitan ekologi manusia (dan urban). Tujuan penulis
ialah untuk memperlihatkan bahawa kewujudan situasi anomie yang digandingi
oleh kewujudan jarak sosial dalam satu masyarakat yang berbilang etnik boleh
menjadi pemangkm kepada pertumbuhan perasaan benci kolektif, dan seterusnya
pelbagai perbuatan jenayah benci. Kebencian kolektif yang dikekalkan oleh
kewujudan jarak sosial herdasarkan faktor kelas dan etnisiti ini pula telah
merangsang terjelmanya satu bentuk kelakuan kolektif, iaitu pergaduhan beramairamai,
di PIS yang menjadi bahan kajian kertas ini.
KONSEP UTAMA
JARAK SOSlAL
Konsep jarak sosial digunakan oleh para pengkaji hubungan etuik dan hubungan
ras untuk menerangkan sejauh mana warga kumpulan-kumpulan etnik dan ras
merasa din mereka rapat ataupun renggang antara satu sama lain (Bogardus
1963, 1968). Oleh itu, dalam konteks penggunaan konsep ini, konsep sekunder
seperti 'rapat', 'renggang' dan 'berprasangka' turut digunakan untuk menerangkan
situasi jarak sosial yang dikaji. Kewujudan prasangka etnik dan ras
pemah dianggap sebagai gambaran tentang wujudnya authoritarianpersonality
di kalangan warga kumpulan etnik atau ras tertentu (Adomo 1950). Namun
begitu, Bogardos beranggapan bahawa kewujudan prasangka adalah petunjuk
kepada wujudnya jarak sosial yang cukup luas di kalangan warga kumpulankumpulan
ras dan etnik.
Para informan yang ditemuhual menjelaskan, tanpa herselindung, bahawa
sikap negatif dan prasangka antara satu sama lain, khususnya antara kaum,
adalah ciri utama dalam interaksi seharian para penduduk di kawasan
persetingganan, rumah panjang, dan flat di PIS.
IENAYAH BENCI
Jenayah henci merujuk kepada perbuatan jenayah yang dilakukan oleh seseorang
atau sekumpulan orang kerana perasaan benci dan prasangka terhadap orang
lain yang berheda, atau dianggap berbeda dari segi ras, wama kulit, etnisiti,
kelas, agama, keturunan, gender, orientasi seksual, kecacatan, kewarganegaraan
dan sebagainya (Hamm 1994; Jennes & Broad 1997). Jenayah benci perlu
dibedakan daripada perbuatan lain yang mempamerkan sikap tidak bertolerausi.
Jenayah benci bukan sekadar memperlihatkan sikap tidak bertoleransi terhadap
kelainan kebudayaan dan perlakuan kumpulan tenentu kerana ia benar-benar
melibatkan perbuatan jenayah yang menyebabkan kecederaan, malah kematian
terhadap mangsa kebencian atau prasangka itu, ataddan kerosakan harta benda
milik mangsa. Oleh yang demikian, perasaan benci dan prasangka ialah motif
utama yang mencetuskan sesuatu jenayah benci itu dilakukan (Levin & McDevitt
1993). Perasaan benci ini bukan hanya mempeugmhi tingkah laku individu,
tetapi telah menjadi teras sikap kolektif kumpulan tertentu sehingga perbuatan
beberapa orang individu hampir-hampir mewakili sikap kumpulan yang lebih
besar.
Serangan bersenjata, khususnya serangan secara mengejut pada waktu
malam yang dilakukan oleb pibak yang bermusuhan di PIS ini boleh dianggap
sebagai serangan yang didorong oleb perasaan benci kolektif. Ini menyebabkan
terdapat mangsa serangan yang terdiri daripada "orang luar" atau orang tempatan
yang sama sekali tidak terlibat dengan pergaduhan beramai-ramai tersebut.
Implikasinya ialah bahawa serangan mengejut tanpa memilih lawan (sasarannya
tidak dikenal pasti secara lebih khusus, tetapi hanya bergantung kepada ciri-ciri
fizikal kaum sasaran yang dibenci sahaja) ialah salah satu bentuk jenayah benci.
IMPLIKASI TEORITIS PERGADUHAN TAHAP PERTAMA
ANOMIE, KELAS, ETNISlTI DAN GENGSTERISME
Dari kaca mata sosiologi, serangan yang dilakukan terhadap keluarga Alwi Yunus
dan anakjirannya, Sbahril Sharif, ialah satu bentuk jenayah benci yang dirangsang
oleh gensterisme remaja (India). Oleh kerana tiudakan jenayah geng iui telah
dilaucarkan terhadap anggota kumpulan etnik yang berbedqmaka, dalam situasi
wujudnya jarak sosial berdasarkan faktor etnik di kawasan kejadian, maka secara
otomatis serangan tersebut ditafsirkan sebagai satu serangan etnik. Selain itu,
wujud kedudukan kelas sosial yang berbeda antara kumpulan yang menyerang
dan yang diserang @enghuni petempatan setinggan yang berpendapatan rendah
dan penghuni kawasan petempatan moden yang berpendapatan sederhana).
Oleh itu, kedua-dua faktor etnisiti dan kelas sosial boleb dianggap menjadi asas
kewujudan jar& sosial di kalangan penghuni kawasan yang terbabit. Keduadua
faktor ini mungkin mempengaruhi sikap geng yang menyerang berdasarkan
makna sebenar dan makna simbolis yang ditanggapi ketika pertengkaran awal
itu terjadi. Dan apabila serangan balas dilancarkan, pihak si penyerang balas
bukan sahaja mempunyai pengertian kelas dan pengertian etnisiti, malah
mempunyai 'pewajarannya' berdasarkan hakikat bahawa mereka telah diserang
terlebih dahulu. Reaksi ini boleb dikaitkan dengan ungkapan popular, iaitu
keadilan jalanan (street justice), di mana pihak yang diserang sentiasa menuntut
keadilan secara serta merta dengan melancarkan serangan balas. Faktor etnisiti
dan jarak sosial yang berpadu dalam satu suasana kehidupan sosial dan fizikal
yang bersifat anomik ini semakin diganggu oleh kewujudan gengsterisme di
Emisiti arau Anomie? Analisis SosiologikalPeristiwa Pergaduhan 35
kalangan belia India yang bertapak di kawasan petempatan setinggan yang
mengelilingi Taman Lindungan Jaya tersebut. Perbuatan anggota geng ini, kerana
terdorong oleh sikap egoistik dan fatalistik mereka, telah mencetuskan serangan
bersenjata yang menyebabkan serangan balas yang lebih besar telah terjadi.
Data yang ada masih terbatas untuk membolehkan satu kesimpulan yang
lebih meyakinkan dibuat. Oleh itu, data daripada temubual dan sod selidik yang
melibatkan satu sampel yang hersesuaian perlu dikumpulkan bagi memholehkan
kesimpulan yang dibuat dapat dipertanggungjawabkan sepenuhnya. Namun
begitu, setakat ini, pergaduhan tahap pertama itu nampaknya boleh dikaitkan
dengan empat perkara, iaitu: permusuhan kelas, permusuhan etnik, gengsterisme
dan kecenderungan menuntut keadilan jalanan oleh pihak yang diserang.
IMPLIKASI TEORITIS PERGADUHAN TAHAP KEDUA
ANOMIE, ETNISITI DAN KELAKUAN KOLEKTIF
Pergaduhan beramai-ramai tahap kedua boleh dianggap sebagai satu hentuk
kelakuan kolektif yang lebih besar yang dirangsang oleh pergaduhan tahap
pertama tersebut. Pergaduhan tahap pertama mengamhil masa kira-kira 4 hari
untuk merangsang dan membentuk satu tanggapan kolektif yang bam di kalangan
para penduduk sehingga mendorong mereka terlibat dalam pergaduhan beramairamai.
Akibat penyebaran khabarangin, tanggapan kolektif ini hanyamenunggu
satu peristiwa tertentu yang boleh mengubahnya menjadi satu kelakuan kolektif
yang tidak terkawal.
Kelakuan kolektif ini, dari segi konsepnya, terjadi secara spontan, tanpa
dirancangkan (sebagai satu gerakan sosial) (Park 1952), melibatkan sekumpulan
anggota tertentu masyarakat yang tidak semestinya mengenali antara satu sama
lain (malah mereka mungkin terlibat secara kebetulan sahaja). Keterlibatan dalam
kelakuan kolektif biasanya ialah kerana, pada satu ketika dan tempat tertentu,
sekumpulan anggotamasyarakat secara tiba-tibamerasakan dirinyamempunyai
kepentingan yang sama dan identiti yang setara, semata-mata kerana mereka
sedang melalui satu pengalaman yang seerti, walaupun buat sementara waktu
sahaja. Oleh itu, kelakuan kolektif lazimnya dicetuskan oleh kumpulan yang
terbentuk secara mendadak, kesan rangsangan sosial tertentu, berbentuk informal
dan mempunyai stmktur yang longgar. Dengan demikian bentuk tindakan
yang dilakukan oleh kumpulan sedemikian ini sukar diramalkan kerana ketiadaan
seharang agenda yang ditetapkan terlebih dahulu. Perbuatan yang dilakukan
oleh 'anggota' kumpulan yang terlibat tidaklah diputuskan berdasarkan garis
panduan institusional dan organisasional, tetapi berdasarkan budi bicara paibadi,
ataupun kerana terpengaruh oleh kelakuan contoh oleh kumpulan rujukan yang
disaksikan dalam jangkamasa kelakuan kolektif itu terjadi. Dalam keadaan tertentu,
kumpulan yang terlibat mungkin 'dipimpin' oleh orang-orang tertentu yang
'terpilih' secara spontan juga. Namun begitu, kelakuan kolektif tidak mungkin
terjadi tanpa rangsangan sosial, dan kepimpinan situasional, yang menampilkan
satupengertian atau 'realiti' sementara (Smelser 1962), apabila berhadapan dengan
rangsangan tertentu. Realiti sementara ini boleb meningkat pengaruhnya terhadap
kelakuan kolektif sehingga mungkin melahirkan situasi 'rasukan' kolektif (collective
obsession). Realiti sementara ini tentulah berbeda daripada realiti
institusional yang lebih stabil, kerana ia berupaya merangsang sehingga
melahirkan satu bentuk kelakuan kolektif tertentu.
Peristiwa pertengkaran di kalangan beberapa orang India dengan seorang
Melayu di Flat Desa Ria telah disalah anggap oleh penghuni kawasan tersebut
sebagai pergaduhan yang mewakili penduduk India dan penduduk Melayu di
kawasan tersebut. Tejadinya proses penyertaan secara beramai-ramai dalam
masa yang singkat ini membayangkan bahawa sikap egoistik dan fatalistik,
terutamanya di kalangan golongan belia, yang telah menebal dalam sanubari
sebahagian tertentu daripada mereka dan menjadi pendorong kepada mereka
untuk menunjukkan kehandalan masing-masing.
Pergaduhan tahap kedua ini terjadi dalam bentuk serangan bendap di mana
pihak penyerang tidak mempnnyai sasaran individual yang telab dikenal pasti.
Serangan dilancarkan terbadap sasaran kolektif, tetapi umum, yang dikenal pasti
berdasarkan ciri fizikal (terutamanya wama kulit).
Kemarahan terfokus
kepada isu perkauman
Kemarahan umum kerana
pelbagai rnasalah
Faktar
4-
. Kemarahan terfokus mencetuskan
pergaduhan menggunakan kekerasan
. Gengsterisma sebagai pencetus
RAJAH 1. Kemamhan umum kerana suasana anomie bertukar menjadi kemarahan
terfokus
Emisiti atau Anomie? Analisis Sosiologikal Peristiwa Pergaduhan 37
Para pemerhati umum (misalnyapara wartawan, pemimpin politik dan pihakpolis)
cendemng- meng.a itkan peristiwa p- erg- aduhan di PJS ini dengan faktor kemiskinan
handar. Ini ialah kerana mereka mengandaikan bahawa kemiskinan, dengan
sendirinya, sudah cukup kuat untuk menjadi pendorong kepada golongan miskin
ini mencetuskan dan melibatkan diri dengan pergaduhan bersenjata secara
berkumpulan.
Artikel ini cuba menganalisis faktor sosiologikal yang telah mencetuskan
pergaduhan di PIS. Penulis bertolak daripada satu paradigma bahawa kajian ini
perlu bertolak dari sudut pandangan dan pendekatan interaksionalisme-simbol'k.
Dari sudut ini, kami cuha membuktikan bahawa pengertian hidup, pentakrifan
realiti serta iuteraksi sosial sebahagian besar daripada penduduk kawasan ini,
terutamanya golongan setinggan dan yang berpendapatan rendah, begitu
dipengaruhi oleh situasi anomie. Situasi anomie ini melahirkan pelbagai
tanggapan negatif mengenai makna kehidupan serta tanggungjawab mereka
antara satu sama lain. Tanggapan ini pula berheda-beda herdasarkan perbedaan
kelas dan etnisiti, dan direnggangkan lagi oleh jarak sosial yang telah sekian
lama terbentuk di kalangan mereka. Kesemua ini telah bertanggungjawab
menimbulkan serta menebalkan perasaan marah kolektif golongan yang merasa
tertekan oleh pelbagai persekitaran ini terhadap kehidupan mereka secara
umumnya. Oleh itu, apabila terjadi sesuatu peristiwa pemangkin, ia bempaya
mengubah kemarahan umum ini menjadi satu kemarahan yang terfokus, iaitu
kebencian perkauman, yang melahirkan satu bentuk kelakuan kolektif dalam
bentuk pergaduhan beramai-ramai yang mengakibatkan kecederaan dan kematian.
Serangan bersenjata yang dilakukan terhadap satu sama lain, temtamanya
terhadap lawan yang hanya dikenal pasti menemsi warna kulit sahaja, ialah satu
cetusan kebencian kolektif yang telah dilahirkan oleh situasi anomie yang mereka
hadapi bersama. Penyebab pencetus kepada kelakuan kolektif ini ialah
gengsterisme remaja yang berleluasa di kawasan tersebut.
PENGHARGAAN
Saya ingin mengucapkan terima kasih kepada Tuan Haji Johari Jaalam yang
menceritakan pengalamannya menyaksikan sendiri pergaduhan yang berlaku
dan mengaturkan temubual saya dengan informan berikut: Encik Alwi Yunus di
Taman Lindungan Jaya, Encik Mohamad bin Baba di Taman Lindungan, Encik
Kamaruddin bin Char di Kampung Penaga Jaya Baru dan Encik Abdul Rahman
bin Baba di Taman Lindungan Jaya.
NOTA
1. Isu herkaitan "hak istimewa orang Melayu" dan, lawannya, konsep "Malaysian
Malaysia" telah diperdebatkan secara lantang sehingga menimbulkan rasa marah,
temtamanya di kalangan orang Melayu dan orang Cina ketika itu. Ketegangan dalam
perhubungan antara kaum memang telah dirasakan di sepanjang tempoh herkernpen
selama lima minggu itu. Oleh itu, apabila pergaduhan dan msuhan te jadi, peristiwa
tersehut henar-benartercetus kerana pergeseran politikperkauman yang ditimbulkan
oleh proses politik ketika itu. Perarakan "kemenangan" yang diadakan secara haram
oleh DAP dan Gerakan, serta perarakan balas oleh IIMNO, yang tejadi di Kuala
Lumpur, telah memprovokasi dan menimbulkan kemarahan kedua-dua pihak ke
tahap yang tidak lagi dapat dibendung, lalu menjadi penyebab pencetus kepada
pergaduhan dan msuhan tersebut. Akibatnya, setelah msuhan dan pergaduhan
berlanjutan hampir xminggu, seramai 196 orang dilaprkan kehilangan nyawa, hampir
450 cedera, 6,000 orang kehilangan tempat tinggal (akibat kehakaran), 750 hangunan
terbakar, kira-kira 200 kenderaan terbakar atau binasa, dan lebih 9,000 orang
ditangkap. Selain daripada menguatkuasakan perintah herkumng 24 jam selama
heherana hai di ne-ee ri-ne"eeri o.ant ai barat Semenaniune Malavsia (kecuali Johorl. < - , .
kerajaan telah mengisytiharkan Undang-undang Darurat, menggantung Parlimen,
dan menuhuhkan Majlis Gerakan Negarauntuk mentadbirkan negara.
Informan melaporkan bahawa pergaduhan secara terbuka tidak tejadi. Apa yang
te jadi ialah hahawa kedua-duapihak telahmenyerang lawan mereka secara mengejut.
Oleh itu, kebanyakan mangsa serangan bukanlah mempakan sasm individual yang
telah dikenal pasti yang dimaksudkan oleh pihak yang menyerang. Orang-orang
tertentu menjadi mangsa serangan keranaciri-ciri fizikalmerekamenye~pakiu mpulan
etnik yang berkenaan, dan berada di tempat tersebut pada masa serangan tersehut
dilakukan.
RUJUKAN
Adomo, T. W., et al. 1950. The Authoritarian Personality. New York: Harper & Brothers.
Blumer, G. Herbert. 1969. Collective Behaviour. Dlm. Alfred McClung Lee, pnyt.,
Principles ofSociology. New York: Barnes & Noble Books. hal. 65-121
Bogardus, S. Emory. 1968 (Januati). Comparing Racial Distance in Ethiopia, South
Africa, and the United States. Sociology andSorialResearch 52(2): 149-56.
Cooley, Charles Horton. 1964 [1902]. Human Nature and Social Onlrr. New York:
Schoken Books.
Community Relations Service, US Department of Justice. 1997. Hate Crime: The
Violence of Intolerance. Washington: CRS Bulletin.
Durkheim, E. 1964. The Division ofLabour in Sociery. New York: Free Press.
. 1951. Suicide. New York: Free Press.
Green, P. Donalp, Jack Glaster & Andrew Rich. 1998. From Lynching to Gay-Bashing:
The Elusive Connection Between Economic Conditions and Hate Crime. Dlm.
Journal ofPersonality and Social Psychology 75: 1-1 1.
Goffman, Erving. 1959. The Presentation of Self in Everyday Life. Garden City, N.Y.:
Doubleday.
Etnisiti atau Anomie? Analisis Sosiologikal Peristiwa Pergaduhan 39
- . 1961. Encounters: Two Studies in the Sociology of Interaction.
In IN: Bobbs-Menill.
- . 1971. Relations in Public. New York: Basic Books.
- . 1983. The lnteraction Order. American Sociological Review 48:
1-17.
Hamm, Mark. 1993. Americam Skinheads: The Criminology and Control of Hare Crime.
Westport: Praeger Publishers London.
Hamm, Mark S. (ed.). 1994. Hate Crime: lnternational Perspectives on Causes and
Control. Cinninati: Anderson.
Hertek, Gregory & Kevin Bemll (ed.). 1992. Hate Crimes; Confmnting Violenceil~ainst
Lesbian and Gay Men. Newbury Park, CA: Sage Publication.
Hotman,
Jacobs, James B. & Jessica S. Henry. 1996. The Social Construction of a Hate Crime
Epidemic. The Journal of Criminal Law and Criminology 86(2): 366-391.
Jennes, Valerie & Kendal Broad. 1997. Hate Crimes, New Social Movements and the
Politics of Violence. New York: Aldyne De Gmyter.
Kelly, Robert J. & Jess Magham (eds.). 1998. Hate Crimes: The Global Politics of
Polarization. Carbondale, L: Southern Illinois University Press.
Levin, Brian. 1993, Winter. Bias Crimes: A Theoretical & Practical Overview. Stanford
Law &Policy Review 4.
Levin, Jack & Jack McDevitt. 1993. Hate Crimes: The Rising Tide of Bigotry and
Bloodshed. New York: Plenum Press.
Mead, George Herbert. 1962. Mind, Selfand Sociery. Chicago: University of Chicago
Press.
Merton, Robert K. 1957. Social Theory andSocial Structure. New York: The Free Press.
Park, Robert E. 1952. Human Communities. Glencoe, Ill: The Free Press.
Smelser, Neil J. 1962. Theov of Collective Behavior. New York: Free Press.
Tonnies, Ferdinand. 1963. Community andSociety. New York: Harper & Row.
Dr. Kamarnddin M. Said
Pusat Pengajian Sosial, Pembangunan dan Persekitaran
Universiti Kebangsaan Malaysia
43600 UKM Bangi
Selangor Dml Ehsan
Malaysia
e-mel: kmsl988@pkrisc.cc.ukm.my
